Οι πρώτες πληροφορίες έδειχναν πως πέρα από τα διαφορετικά ονόματα που παίρνουν οι πλατείες (“Σύνταγμα”, “Ταξίμ”, “Ανεξαρτησίας”), η ουσία παρέμενε φρικτά παρόμοια και η κατάσταση αρκετά βαρετή. Κάποιοι εναντιώνονται στην κυβέρνηση τάδε με μια αφορμή, αυτή η αρχική αντίδραση γίνεται ‘κίνημα’, το ‘κίνημα’ – ανακαλύπτει γρήγορα κάποιος/α – πως έχει φασίστες μέσα του (καλέ γίνονται τέτοια πράματα;) και πως το όλο πανηγύρι δεν αποδεικνύεται παρά ένα εθνικό τσίρκο, κρατικά επιχορηγούμενο (από μία πλευρά του κράτους φυσικά ή από μια μεγάλη μερίδα του όχλου) και λίαν ακίνδυνου για το εκάστοτε καθεστώς. Φυσικά, διαψεύστηκα οικτρά καθώς γρήγορα συνειδητοποίησα πως η μεγάλη διαφορά μεταξύ των άλλων πλατειών και αυτή του Κίεβο δεν είναι πως ο πρωθυπουργός όντως έφυγε από την χώρα και η κυβέρνηση έπεσε (αυτά έχουν γίνει και αλλού εξάλλου), αλλά ότι το κίνημα της πλατείας Ανεξαρτησίας έφερε για πρώτη φορά μετά το 1945 κάποιους νεοναζί στο τιμόνι μιας ευρωπαϊκής χώρας. Όχι δεξιούς, ούτε καμουφλαρισμένους (πρώην) φασίστες – δηλαδή ακροδεξιούς – αλλά νεοναζί, δηλαδή ναζί με τα όλα τους.
Σε άλλο κείμενο είχα γράψει πως αν υπάρχει ένα ανθελληνικό αντιφασιστικό κίνητρο για να ασχολείται κανείς με τη σύρραξη στη συρία, αυτό καταρχήν θα έπρεπε να είναι η ενασχόληση με το αν προδιαγράφεται καλύτερο ή χειρότερο μέλλον για τις μειονότητες, τους εκάστοτε ‘Άλλους’ αυτής της χώρας. Η στάση μας δηλαδή θα έπρεπε να καθορίζεται από την στάση της εκάστοτε εξέγερσης υπέρ ή κατά των μειονοτήτων που έχει η κάθε χώρα. Είχα γράψει, επίσης, πως η στάση αυτή είναι αρκετά μακριά τόσο από την αντι-ιμπεριαλιστική ανάγνωση των διακρατικών συγκρούσεων που ξεπέφτει συνήθως σε έναν απλουστευτικό και εθνικιστικού τύπου αντι-αμερικανισμό και αντι-σιωνισμό (= αντισημιτισμό), όσο και από την ‘δημοκρατική’ προσέγγιση η οποία βλέπει τις θεσμικές αλλαγές σαν μακροπρόθεσμο τρόπο βελτίωσης της ζωής όλων και, εν τέλει, ταυτίζεται συνήθως με τις επιλογές των πιο φιλελεύθερων κρατών, τα οποία φυσικά είναι φιλελεύθερα μόνον στον βαθμό που τους γουστάρει. Δεν συζήτησα καν ούτε τότε, αλλά ούτε και τώρα σκοπεύω, την στάση της ελ.άν. που βλέπει μπουκάλια να πέφτουν, μπάτσοι να σκοτώνονται, πρωθυπουργοί να φεύγουν και χαίρεται για να χαίρεται, γιατί δεν μπορεί να επεξεργαστεί περαιτέρω από την μορφή των γεγονότων.
Θα πρέπει να συμφωνήσουν πάντως όλες οι αναγνώσεις των γεγονότων πως για να μάθεις καλύτερα περί τίνος πρόκειται, πρέπει να δεις λίγο τις τοπικές και χρονικές ιδιαιτερότητες του τόπου κάθε εξέγερσης. Το ψάξιμο της πρόσφατης ιστορίας είναι χρήσιμο, το “γιατί τώρα” της εξέγερσης είναι ένα άλλο καλό ερώτημα και το ποιες εμφανίζονται να είναι οι αντιπαραθέσεις μετά την εξέγερση είναι ένα τρίτο στο οποίο θα έδινα σημασία.
Η εξέγερση στην Ουκρανία έχει κι ένα άλλο στοιχείο που έχει μια ιδιαιτερότητα που τραβάει το ενδιαφέρον. Ενας λόγος περί ‘αντισημιτισμού’ έχει εκτεθεί απεριόριστα στον δημόσιο διάλογο γύρω από τον πόλεμο και την ουκρανική εξέγερση, στον διάλογο δημσιογράφων, πολιτικών και κινηματιών. Ο Πούτιν το είπε. Η Μέρκελ το είπε. Ο Ομπάμα το είπε. Και άλλοι πολλοί. Πολλές φορές. Μέσα σε λίγες μέρες. “Οι εβραίοι της Ουκρανίας κινδυνεύουν από τους νεοναζί”, “Η στάση του Πούτιν θυμίζει αυτή του Χίτλερ” κτλ κτλ. Το χαρτί του Άουσβιτς και των νεκρών του παίζεται εκατέρωθεν καθημερινά για να δικαιολογήσει πιθανές μελλοντικές στρατιωτικές συγκρούσεις. Όλοι είναι με τον αθώο και τον αδύναμο. Στην πλευρά (αυτού) που βάλλεται. Μακάρι να μπορούσε να πείσει ο Πούτιν που τρέφει στην χώρα του κάτι εκατομμύρια νεοναζί και έχει κάνει την ομοφοβία νόμο, μακάρι να μπορούσε όμως να πείσει και η Κλίντον ή η Μέρκελ όταν την ίδια στιγμή στηρίζουν νεοναζί κυβέρνηση στο Κίεβο. Άρα, μάλλον, πρέπει να αφήσουμε στην άκρη το τι λέγεται περί αντισημιτισμού και να ψάξουμε μόνοι μας τι παίζεται στην Ουκρανία.
Αναλογίες
Το διπλωματικό σώμα των ΗΠΑ επικαλέστηκε εδώ και μια εβδομάδα την σύγκριση των κινήσεων του Πούτιν με αυτές του Χίτλερ όταν ο τελευταίος πριν το ξέσπασμα του Β’ Π.Π. αιτιολόγησε την επίθεση της Γερμανίας στην Πολωνία με το πρόσχημα της προστασίας μειονοτικών γερμανικών πληθυσμών της περιοχής. Βέβαια, τέτοια προσχήματα χρησιμοποιούνται κατά κόρον και από πολλούς σε κάθε μεταπολεμική φάση, από το ’45 και μετά και μάλλον ο Πούτιν δεν είναι ο πρώτος διδάξας. Ακόμη και στην εμπλοκή στη Νικαράγουα, οι ΗΠΑ είχαν επικαλεστεί πως ενεργοποιούταν σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, το δίκαιωμα της αυτο-άμυνάς τους. Η, δε, γερμανία, διά στόματος Γιόσκα Φίσερ, στην δεκαετία του ’90, είχε επικαλεστεί πως θα συμμετάσχουν οι στρατιώτες της στη νατοϊκή δύναμη εναντίον της Σερβίας για “να προλάβουν ένα νέο Άουσβιτς”. Το ότι ο λόγος αυτός εργαλειοποιήθηκε αρκετά, ιδιαίτερα δε στην περίπτωση της Βοσνίας και του Κοσόβου, είναι φανερό από τις εκατοντάδες παρόμοιες δηλώσεις των ‘ηγετών’ της εποχής. Η αναλογία από μόνη της προσφέρει ένα επιχείρημα πως η τάδε ή η δείνα στρατιωτική επέμβαση έχει αμυντικό υπόβαθρο. Θα ‘πρέπει κανείς/καμιά, όμως, να εθελοτυφλεί για να μην δει πως οι ίδιοι οι κρατικοί μηχανισμοί και οι διάφοροι εθνικισμοί που τρέφουν εντός τους, έχουν τα δικά τους, ολόδικα τους συμφέροντα συνήθως σε αυτού του τύπου τις … “φιλανθρωπικές” επεμβάσεις – για να μην πούμε καν πως η συγκρότηση εθνικών κρατών υπήρξε η μαγιά του εντατικότερου κυνηγιού των Εβραίων και άλλων μειονοτήτων μέσα στον 20ο αιώνα, ιδιαίτερα δε όμως των Εβραίων οι οποίοι από την υπόθεση Ντρέϊφους στη Γαλλία μέχρι και τον εμπρησμό του Ραϊχσταγκ στην γερμανία, στιγματίστηκαν ως παρίες, απάτριδες και δυνάμει προδότες (και γι’ αυτό τον λόγο, εμείς λέμε πως το Ισραήλ είναι ένα διαφορετικό κράτος, γιατί είναι το μόνο παγκόσμια που δεν θα κυνηγήσει τους Εβραίους πολίτες του επειδή είναι Εβραίοι).
Αλλά αυτό που πρέπει να βγάλουμε σαν συμπέρασμα μέχρις εδώ είναι ότι οι αναλογίες αυτές είναι συνήθως ένας κακός οδηγός για σκέψη, γιατί ακριβώς ξεχνάνε πολλοί/ές ότι τα κράτη δεν είναι συνήθως διαμεσολαβητές επίλυσης συγκρούσεων αλλά κυρίως υποκινητές συγκρούσεων και, από την άλλη, ξεχνάνε το καθόλου βαθύ και περίπλοκο συμπέρασμα πως οι Ρώσοι είναι πρώτα και κύρια φιλο-Ρώσοι, οι Ουκρανοί πρώτα και κύρια φιλο-Ουκρανοί και οι Αμερικάνοι πρώτα και κύρια φιλο-Αμερικάνοι.
Η αναλογία που θα επικαλεστώ εδώ είναι πιο ήπια, δεν έχει να κάνει με κάποια φιλο-πόλεμη ρητορική και, αντ’ αυτού, έχει να κάνει με την ελλαδική περίπτωση, στην οποία κάποιες/οι έχουμε θεωρήσει πιο προσιτή και έχουμε στύψει τα μυαλά μας για αυτήν, σίγουρα πολύ περισσότερο από ότι με την ουκρανική περίπτωση.
Μερικές φορές, λοιπόν, σωστά αναλογιζόμαστε την περίπτωση της εξόντωσης του σαλονικιώτικου εβραϊσμού όχι απλώς ως μιας απώλειας αλλά ως μια σημαίνουσας αλλαγής του χαρακτήρα της πόλης, μιας πόλης που είχε χαρακτηριστεί Madre de Israel, μιας πόλης που κινούταν σε εβραϊκούς ρυθμούς, πρακτικά μιας πάλαι ποτέ εβραιούπολης μέσα στο σύμπαν της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η απώλεια της οποίας εξάλλου δεν στοίχισε μονάχα στους οικείους των νεκρών αλλά και στον παγκόσμιο εβραϊσμό. Η εξόντωση των Σαλονικιών Εβραίων και το σβήσιμο των ιχνών της παρουσίας τους στην πόλη περιγράφονται σωστά και ως “εξελληνισμός” της πόλης και πιστεύω ότι αυτή η λέξη είναι η κατάλληλη μιας και θίγει και τις ελληνικές ευθύνες γύρω από το εβραϊκό Ολοκαύτωμα το οποίο, αν και δεν ήταν αντικείμενο έμπνευσης ελλήνων χριστιανών, αν μη τι άλλο βόλεψε ιδιαίτερα τους έλληνες χριστιανούς της πόλης. Μαζί με το κόψιμο του νήματος της γενεαλογίας των Σαλονικιών Εβραίων, χάθηκαν και οι φωτογραφίες τους, τα αντικείμενα τους, τα μαγαζιά τους, οι αναμνήσεις που τους συνόδευαν. Ο ελλαδικός εβραϊσμός, λοιπόν, δεν πλήρωσε την γενοκτονία μόνον μέσω της κατακόρυφης μείωσης του πληθυσμού του, όπου οι επιζώντες ανακάλυπταν πως έχαναν 5, 10, 15 ή και 30 μέλη των οικογενειών τους, αλλά και μέσα από την διάλυση της συνοχής του, το απωλεσθέν αίσθημα του ανήκειν του σε οικογένεια και πόλη, το εγγεγραμμένο αίσθημα φόβου που θα τους συνόδευε εφεξής στην συνέχεια της ζωής τους. Αν το μίσος κάποιων άγνωστων σου και η αδιαφορία κάποιων συμπολιτών σου ακόμη, μπορεί να μειώσει διά εξόντωσης την σαλονικιώτικη κοινότητα των Εβραίων από τα 55.000 μέλη της στους σημερινούς χίλιους Εβραίους της πόλης, καταλαβαίνει κανείς/καμιά με υλικά επιχειρήματα, ιδιαίτερα αν ανήκε στο ενδιαφέρον του στόχαστρου των (όποιων) ναζί και στο έλεος των χριστιανών συμπολιτών του, πως η ύπαρξη του στηρίχτηκε ως τα τώρα ή στηρίζεται εφεξής σε μια τρίχα κλωστής.
Δεν έζησα ούτε επισκέφτηκα ποτέ την Ουκρανία, δεν είμαι γνώστης της ιστορίας της και δεν είχα ποτέ κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον να την μάθω. Γνωρίζω, όμως, ότι οι Εβραίοι της Ουκρανίας το 1926 προσέγγιζαν τα 3 εκατομμύρια ανθρώπους, γύρω στο 3% του ουκρανικού πληθυσμού δηλαδή. Μια τέτοια άνθιση της εβραϊκής ζωής στη χώρα σήμαινε, βέβαια, ανάπτυξη πολύπλευρη και η εβραϊκή κοινότητα της Ουκρανίας καθίστατο ως ένα μεγάλο πολιτισμικό και θρησκευτικό κεφάλαιο του παγκόσμιου εβραϊσμού επίσης. Ο αντισημιτισμός, παράλληλα, ήταν κεφάλαιο της Ουκρανίας. Στην προ-ΕΣΣΔ περίοδο αρκεί να αναφέρω ότι τα αντισημιτικά πογκρόμ έδιναν και έπαιρναν με γνωστότερο ίσως πλέον αυτό του Γεκατερίνοσλαβ. Οι εβραϊκές ομάδες αυτο-άμυνας στις οποίες αναφέρθηκα σε άλλο κείμενο, είχαν αναπτυχθεί και στην Ουκρανία.
Κατά την περίοδο του Ολοκαυτώματος συνέβη το περιβόητο πογκρόμ του Λβιβ, κατά τη διάρκεια του οποίου εξοντώθηκαν 60.000 Εβραίοι, περίπου όσοι Εβραίοι παραμένουν σήμερα σε όλη την Ουκρανία, και άλλοι 200.000 τράπηκαν σε φυγή. Ήταν η αρχή του τέλους. Η εβραϊκή κοινότητα της χώρας, έπειτα, γνώρισε τα πάνδεινα. Πριν την εισβολή, πάντως, των γερμανών στα τότε ουκρανικά εδάφη, τα οποία κατ’ επέκταση ανήκαν στην συνομοσπονδία της ΕΣΣΔ, ο Στάλιν είχε δώσει εντολή να προστατευτεί ο εβραϊκός πληθυσμός μετακινούμενος προς τα ενδότερα της Ρωσίας. Έτσι, ένα μεγάλο ποσοστό Εβραίων σώθηκε. Αρκετοί έμειναν πίσω ωστόσο είτε για να πολεμήσουν είτε γιατί το σχέδιο διάσωσης του Στάλιν δεν είχε ολοκληρωθεί. Και έτσι, κατά την περίοδο του Ολοκαυτώματος στη χώρα αυτή, η πλειοψηφία των Εβραίων της Ουκρανίας εξοντώθηκε. Γύρω στο ένα εκατομμύριο άνθρωποι δολοφονήθηκαν επειδή ήταν Εβραίοι. Η ίδια η χώρα, η Ουκρανία, είχε άλλα 6 εκατομμύρια νεκρούς, είτε αυτοί ήταν πολιτικοί κρατούμενοι των ναζί, είτε στρατιώτες ουκρανικών στρατευμάτων που πολέμησαν ως μεραρχίες της Σοβιετικής Ένωσης, είτε βέβαια πολίτες που αντιστάθηκαν στους γερμανούς ή στοχοποιήθηκαν από αυτούς. Με λίγα λόγια, η Ουκρανία πλήρωσε μεγάλο τίμημα από την επέλαση των γερμανών στο εσωτερικό της ΕΣΣΔ, κατά την λεγόμενη ‘επιχείρηση Μπαρμπαρόσα’.
Αλλά αυτή είναι η μισή μόνο αλήθεια. Η άλλη… μισή αλήθεια είναι ότι η Ουκρανία ενσωμάτωνε ένα σωρό αντιπολιτευόμενους στην ΕΣΣΔ, εθνικιστές και φασίστες κυρίως, οι οποίοι άδραξαν την ευκαιρία της εισβολής των γερμανών στη χώρα και της προσωρινής ήττας και υποχώρησης του κόκκινου στρατού για να συνεργαστούν με τον Χίτλερ. Οι Ουκρανοί φασίστες σχημάτισαν μαζί με γερμανούς αξιωματικούς και στρατιώτες τα περιβόητα Einsatzgruppen, δηλαδή κινητές μονάδες εξόντωσης οι οποίες αριθμούσαν 1.000 περίπου δολοφόνους έκαστη και έμεναν στα μετόπισθεν της γερμανικής στρατιωτικής επέλασης, για να σκοτώνουν αρχικά Πολωνούς διανοούμενους κι έπειτα (κυρίως) Εβραίους. Ίσως, η γνωστότερη φωτογραφία παγκοσμίως που έχει να κάνει με τα τάγματα αυτά, είναι αυτή η φωτογραφία που τραβήχτηκε έξω από την ουκρανική πόλη Vinnytsia, μάλλον το 1941, φωτογραφία που απεικονίζει έναν γερμανό του Einsatzgupp C να ποζάρει πριν εκτελέσει έναν Εβραίο Ουκρανό και τον ρίξει μέσα σε λάκκο όπου βρίσκονται κι άλλα πτώματα. Η φωτογραφία σώθηκε σε αρχεία. Έγραφε στην πίσω πλευρά της “Ο τελευταίος Εβραίος της Vinnytsia.”
Το μεγαλύτερο κατόρθωμα, όμως, γενικά των Einsatzgruppen (και παράλληλα η μεγάλυτερη μαζική σφαγή του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου) συνέβη στις 29-30 Σεπτεμβρίου του 1941 και έμεινε γνωστό ως η σφαγή του Babi-Yar, όπου 33.771 Εβραίοι στήνονταν σε ομάδες των 30 ή των 40, επί ένα ολόκληρο διήμερο, περικυκλωμένοι από την ουκρανική αστυνομία, και εκτελούνταν σταδιακά από τους γερμανούς. Στη συνέχεια τα πτώματα τους θάβονταν με άμμο και ισοπεδώνονταν από μπουλντόζες. Μέχρι τα τέλη του επόμενου μήνα, του Οκτωβρίου, πάντως, η ίδια μονάδα είχε φτάσει τον πήχη στους 100.000 δολοφονημένους. Ο τελικός αριθμός των 6 εκατομμυρίων εξοντωμένων Εβραίων υπολογίζεται, εξάλλου, τόσο από τους εκατομμύρια ανθρώπους που κατέληξαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης ή στα καμιόνια με τα αέρια όσο και από ένα τουλάχιστον εκατομμύριο Εβραίους (1,4 εκατομμύρια Εβραίοι, σύμφωνα με τον Raul Hilberg) που δολοφονήθηκαν από αυτές τις κινητές μονάδες. Οι περισσότεροι από αυτούς τους δολοφονημένους ήταν ουκρανικής καταγωγής, καθώς και Εβραίοι των όμορων χωρών (Ρωσία, Λιθουανία, Εσθονία, Λευκορωσία κτλ).
Το κυνήγι αυτό είχε κάποιες μοναδικά τρομακτικές λεπτομέρειες. Θα έπρεπε να σκεφτούμε πως είναι ένας γερμανός ή ουκρανός να ψάχνει Εβραίους για να τους σκοτώσει, καταφέροντας μάλιστα να προσεγγίσει τον αριθμό του ενός εκατομμυρίου, μέσω αποσπασμάτων με αυτόματα όπλα και μαχαίρια, μέσω εμπρησμών ή ταφής ζωντανών κ.ο.κ. Πρόκειται για ένα τιτάνιο έργο το οποίο μάλιστα εκτελέστηκε πάρα πολύ γρήγορα, μέσα σε μήνες. Από την άλλη, πέραν της περίπτωσης του Babi Yar, σχεδόν πουθενά τα Einsatzgruppen δεν έβρισκαν χιλιάδες Εβραίους συγκεντρωμένους στην ουκρανική επικράτεια, καθώς επικρατούσαν συνθήκες κυνηγιού και η συσπείρωση του πληθυσμού θα ήταν απλώς διευκόλυνση των κυνηγών τους. Φανταστείτε τώρα λοιπόν πόσο μελετημένα και υπομονετικά συντελέστηκε αυτό το κομμάτι της γενοκτονίας. Η ισοπέδωση χωριών, σε αυτή την περίπτωση, ήταν κυριολεκτική. Οι κεφαλοκυνηγοί συγκέντρωναν τον εβραϊκό πληθυσμών των χωριών και τους εκτελούσαν έναν-έναν με μια σφαίρα στο κεφάλι ρίχνοντας τους σε μεγάλους λάκκους τους οποίους είχαν σκάψει τα ίδια τα θύματα. Όταν γινόταν οικονομία στις σφαίρες, πολλές/οί θάβονταν ζωντανοί. Ή σε άλλες περιπτώσεις μάζευαν όλο τον πληθυσμό σε κοινοτικά κτίρια ή συναγωγές και τους έβαζαν φωτιά. Όποιος πηδούσε απ’ έξω για να σωθεί, πυροβολούταν από την περικυκλωμένη με ένοπλους συναγωγή. Έπειτα, σε κάποια χωριά, αναλάμβαναν οι μπουλντόζες οι οποίες ισοπέδωναν όλα τα κτίρια του χωριού και κατέστρεφαν τις πινακίδες που δήλωναν τα σύνορα του χωριού (όπως είχε γίνει στην περιβόητη περίπτωση του Ludice στην Τσεχία). Έτσι, εξαφανιζόταν το κάθε τι. Αυτό σήμαινε πρακτικά και κυριολεκτικά το “σβήσιμο από τον χάρτη”. Αυτά πρέπει να τα αναλογιστούμε στην ουκρανική περίπτωση, στο μέγεθος του ενός εκατομμυρίου νεκρών.
Η ποιότητα των θυτών, όμως, αλλά και της γενοκτονίας αναδεικνύεται μόνο αν συλλάβουμε ότι ο θάνατος είχε ποικιλομορφία και επινοητικότητα τέτοια που έπρεπε οι απλοί μέχρι τότε, πριν τον Β’ Π.Π., γερμανοί και ουκρανοι δημόσιοι υπάλληλοι ή αγρότες ή έμποροι ή εργάτες να ξεπερνάνε τον εαυτό τους κάθε φορά. Προφανώς, επινοητικότητα στο σκότωμα. Οι ιστορικοί του Ολοκαυτώματος Christopher Browning και Daniel Goldhagen στα βιβλία τους “Συνηθισμένοι Γερμανοί” (σελ. 18, αναφορά στην Ουκρανία) και “Οι πρόθυμοι δήμιοι του Χίτλερ” (σελ. 408-9, αναφορά στην Ουκρανία) έχουν ασχοληθεί με περιπτώσεις τέτοιων μαζικών εξοντώσεων όχι από επίλεκτα αποσπάσματα των SS ή σκληρούς ιδεολόγους αντισημίτες ναζί, αλλά από συνήθεις π.χ. αστυνομικούς που δούλευαν στην γερμανία και δέχτηκαν να … εκδράμουν στην Πολωνία αλλά και στην Βαλτική και αλλού για να γίνουν εκτελεστές αυτού του τύπου. Λίγοι δεν δέχτηκαν να συμμετάσχουν στην επέλαση, ελάχιστοι ζήτησαν να εξαιρεθούν από τις διαδικασίες εξόντωσης. Και αυτό το στοιχείο, πως δηλαδή στον καθημερινό πληθυσμό ζούσαν υποκείμενα που ήταν έτοιμα για να διαπράξουν μια γενοκτονία, είναι μόνο ένα στοιχείο από το τι συνέβη και στην ουκρανική επικράτεια. Όλα αυτά, εξάλλου, δεν μπορούν να αποδοθούν στο σύνολο τους μέσα από ένα αρθράκι σε ένα μπλογκ, αλλά μάλλον θέλουν την δέουσα προσοχή στην λεπτομέρεια τους.
Σήμερα, στην Ουκρανία ζούνε 65.000 Εβραίοι, σύμφωνα με απολογισμό του 2012 (περισσότεροι από 600.000 μεταπολεμικά μετανάστευσαν στο Ισραήλ, ιδιαίτερα μετά την πτώση της ΕΣΣΔ), και άρα η μόνη αναλογία (με την Θεσσαλονίκη) που επικαλούμαι εδώ είναι ότι πρέπει εμείς, με το μυαλό του ο καθένας και η καθεμιά, να σκεφτούμε σε τι κατάσταση, ψυχική ή άλλη, βρίσκεται η εβραϊκή κοινότητα της Ουκρανίας η οποία πια περιορίζεται σε 4-5 πόλεις της χώρας, με πάνω από το μισό της πληθυσμό να μένει στο Κίεβο. Πρέπει, δηλαδή, να αναλογιστούμε το μέγεθος του πλήγματος που έχει υποστεί μια μειονότητα η οποία είναι κατά 95% μειωμένη, σε σχέση με τους παππούδες και τις γιαγιάδες της, είτε επειδή εξοντώθηκαν είτε επειδή δραπέτευσαν από την Ουκρανία. Δεδομένου ότι ένας ραβίνος του Κίεβο έχει ήδη βγει πριν 10 μέρες και έχει παραινέσει τους Εβραίους του Κίεβο, δηλαδή την μεγαλύτερη υπάρχουσα κοινότητα σήμερα στην Ουκρανία, να αποχωρήσουν από την πόλη ώστε να μην είναι εκτεθειμένοι σε κινδύνους, πρέπει να φανταστούμε ότι από άποψης ηγεσίας, οι Ουκρανοί Εβραίοι έχουν σημάνει κόκκινο συναγερμό. Όπως μαθεύτηκε πρόσφατα, δε, το Ισραήλ έχει ενισχύσει οικονομικά την κοινότητα του Κιέβο για να αυτο-οργανωθεί αμυντικά, σε επίπεδο ασφάλειας (π.χ. κάμερες για τα κτίρια της κτλ).
Τα σημερινά γεγονότα
Πρέπει, λοιπόν, οι καχύποπτοι/ες για αντισημιτισμό αναγνώστες/στριες των σημερινών γεγονότων της Ουκρανίας να αναρωτηθούν τι παραπάνω μπορεί να πει μια εβραϊκή κοινότητα στην χώρα αυτή όταν το ιστορικό της περιβάλλον είναι αυτό στο οποίο ακροθιγώς αναφέρθηκα παραπάνω, όταν το κοινωνικό περιβάλλον είναι αυτό το οποίο έχει αναδείξει σε σημαίνουσες πολιτικές φιγούρες του σήμερα τους πάλαι ποτέ θύτες του πογκρόμ του Λβιβ, όταν το σημερινό πολιτικό περιβάλλον της είναι ουσιαστικά 4 κόμματα εξουσίας, με το κεντροδεξιό του Γιανούκοβιτς να έχει διαλυθεί, και τα υπόλοιπα τρία κόμματα – το ένα δεξιό τύπου Σαμαρά, το άλλο ακροδεξιό τύπου ΛΑΟΣ και το τρίτο νεοναζί τύπου Χ.Α. – να απολαμβάνουν την ηγεσία της χώρας. Συνεχίζουν να επαναλαμβάνουν διάφοροι Ευρωπαίοι πως η κατάσταση στην Ουκρανία είναι “μπερδεμένη”, ενώ ποτέ και πουθενά αλλού δεν φαίνεται τα πράγματα να ήταν τόσο ξεκάθαρα.
Οι διαδηλώσεις που συντάραξαν την Ουκρανία ξεκίνησαν στις 21 Νοέμβρη του 2013 όταν η κυβέρνηση Γιανούκοβιτς ανακοίνωσε πως βγάζει την Ουκρανία από τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις της χώρας στην Ε.Ε. Η κινητοποίηση εκείνη διοργανώθηκε από τα τρία (δεξιό-ακροδεξιό και νεοναζί) κόμματα της αντιπολίτευσης. Συγκεκριμένα, το δεξιό Udar (Γροθιά) στις εκλογές του 2012 στην Ουκρανία είχε λάβει ποσοστό 14% (σχεδόν 3 εκατομμύρια ψήφοι), το ακροδεξιό ‘Πατρίδα’ στις ίδιες εκλογές έλαβε ποσοστό 25% (5,2 εκατομ. ψήφοι) και το κόμμα των νεοναζί έλαβε ποσοστό 10,5% (με 2,1 εκατομ. ψήφους). Μιλάμε δηλαδή για δέκα εκατομμύρια δεξιούς (και νεοναζί) ψηφοφόρους τουλάχιστον, χωρίς να μετρήσουμε τα παιδιά τους και τους φίλους τους, τους υπαλλήλους τους κτλ, σε μια χώρα που έχει συνολικό πληθυσμό 45 εκατομμύρια. Οι εκλογές είχαν γίνει ένα χρόνο πριν το ‘μεγαλειώδες κίνημα’. Όλα μαζί τα κόμματα αυτά ψηφίζονται από τους μισούς ψηφοφόρους της χώρας, αποτυπώνοντας και εκλογικά πόσο διχασμένη (εδώ και 73 χρόνια!) είναι η χώρα (ας σημειωθεί ότι το ρωσό-φιλο κόμμα του Γιανούκοβιτς πήρε ποσοστό 30% και το ΚΚ Ουκρανίας 13,1%, αποτυπώνοντας εκλογικά την άλλη πλευρά των χαρακωμάτων).
Φυσικά, ο ρατσισμός πλέον έχει διαχυθεί και στο ευρύ κοινωνικό σώμα και ελάχιστοι εκπροσωπούν έναν σοβαρό αντεθνικό αντιφασισμό στην Ουκρανία (όπως και στην ελλάδα, εξάλλου). Αρκεί να σημειωθεί ότι ρατσιστικές επιθέσεις στην χώρα αυτή δίνουν και παίρνουν, όπως π.χ. τον μήνα που ξεκίνησε το ‘μεγαλειώδες κίνημα’ οπότε και άραβες-ισραηλινοί φοιτητές που σπουδάζουν στην Οδησσό ανέφεραν πως δεν τολμούν να βγουν από τα σπίτια τους όταν βραδυάζει, γιατί τους επιτίθενται νεοναζί (βλ. “Συμμορίες απειλούν τους πάντες, Άραβες και Εβραίους. Φοβόμαστε να βγούμε μόλις βραδιάσει”).
Μετά από μισό μήνα ταραχών του ‘μεγαλειωδους κινήματος’ πρέπει επίσης να σημειώσουμε ότι έγινε μια δημοσκόπηση για το ποιον θα ψήφιζαν οι Ουκρανοί στις επικείμενες προεδρικές εκλογές. Αντίπαλοι ήταν ο ήδη πρόεδρος Γιανούκοβιτς και ο αρχηγός των νεοναζί Oleh Tyahnibok ως ηγέτης όλης της αντιπολίτευσης. Ο νεοναζί ήταν μπροστά στην δημοσκόπηση με 28,8% ενώ ο Γιανούκοβιτς πίσω με μιάμιση μονάδα περίπου, στο 27,1%.
Τον Ιανουάριο του 2014, μετά από 2 μήνες ύπαρξης του ‘μεγαλειώδους κινήματος’ οι αντισημιτικές επιθέσεις στην χώρα πολλαπλασιάστηκαν. Και πάλι, όμως, στο ευρωπαϊκό (αριστερό και δεξιό) κοινό, τα πράγματα δεν φαίνονταν ξεκάθαρα, όσο κι αν οι νεοναζί αποκτούσαν δύναμη, δεδομένης της αυξανόμενης εκλογικής τους επιρροής.
Μετά το φασιστικό πραξικόπημα τους στις 21-22 Φεβρουαρίου, οι νεο-ναζί έλαβαν θέση αντι-προέδρου της κυβέρνησης (Oleksandr Sych), το υπουργείο Εθνικής Άμυνας και την ηγεσία του Στρατιωτικού Εθνικού Συμβουλίου της χώρας (ο πρώην ηγέτης της ένοπλης νεοναζί ομάδας “Δεξιός Τομέας” και ιδρυτής το 1991 του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος Ουκρανίας Andriy Parubiy). Επίσης, καπάρωσαν και την θέση του υπαρχηγού του Συμβουλίου αυτού, το οποίο ελέγχει τον ουκρανικό στρατό, με τον νυν αρχηγό των ένοπλων νεοναζί του “Δεξιού Τομέα” και την πλέον ηγετική φυσιογνωμία του κινήματος της πλατείας Ανεξαρτησίας, τον Dmytro Yarosh. Επίσης, πήραν τις δύο θέσεις των Υπουργών Παιδείας και Αθλητισμού. Και, τέλος, την θέση του γενικού εισαγγελέα της Ουκρανίας (Ο. Makhnitsky). Σημείωση: ένας αρκετά έξυπνος ώστε να μην πάρει κάποια θέση ακόμα γιατί φυσικά έχει φιλοδοξίες πρωθυπουργού είναι ο προαναφερθείς στην δημοσκόπηση αρχηγός του Svoboda, o Oleh Tyahnibok, πρώην δημοτικός σύμβουλος του Λβιβ και συνομιλητής των Αμερικανών για το μέλλον της Ουκρανίας.
Στην πρώτη φωτό, ο Tyahnibok ποζάρει σπαρτιάτικα και στην δεύτερη παρέα με τον γερουσιαστή Μακέϊν των ΗΠΑ συζητάνε μάλλον για το κίνημα… .
Αλλά ακόμη και έτσι, για κάποιους όλα είναι ρευστά.
Ακόμα κι όταν έφταναν ειδήσεις προς εμάς ότι οι Ουκρανοί νεοναζί προετοίμασαν πραξικόπημα, κατέλαβαν αστυνομικά τμήματα και κατέσχεσαν τον οπλισμό τους, διανείμοντας τον στα μέλη της. Ακόμα κι όταν την δεύτερη μέρα της ένταξης τους στην κυβέρνηση προέβησαν σε απελευθέρωση όλων των νεοναζί κρατουμένων των φυλακών της χώρας – όπως αυτού που ανατίναξε το άγαλμα του Λένιν. Ακόμα κι όταν μια-δυο μέρες πριν το πραξικόπημα, επιτέθηκαν σε ουκρανικά στρατόπεδα με βόμβες τραυματίζοντας 30 στρατιώτες του Λβιβ για να δείξουν πυγμή απέναντι στον Γιανούκοβιτς. Ούτε τότε έγινε τίποτα ξεκάθαρο.
Όλα αυτά έγιναν στην Ουκρανία μέσα στο τελευταίο δεκαήμερο. Με κορύφωση τις δύο ξεχωριστές απόπειρες (18 και 20 Φεβρουαρίου 2014) των φασιστών να μπουν στην Βουλή (δεν ξέρω αν θυμάται κανείς ποιοι άλλοι είχαν τέτοια συνθήματα στην Αθήνα;) όπου σημειώθηκαν ένοπλες συμπλοκές του μεγέθους των 50 νεκρών από πλευράς νεοναζί και των 10 νεκρών από πλευράς των μπάτσων που φρουρούσαν το κοινοβούλιο (και δολοφονούνταν από νεοναζί ελεύθερους σκοπευτές, αραγμένους σε σκεπές).
Κι όλα αυτά από μια διαδήλωση που μάζευε κάθε καρυδιάς καρύδι, αριστερούς, δεξιούς και φασίστες και συσπειρωνόταν πάνω στο αντι-Γιανούκοβιτς. Ίσως καταλαβαίνουν κάποιοι/ες γιατί ήμασταν τόσο εχθρικοί ορισμένοι/ες προς τα της πλατείας ‘Συντάγματος’. Αλλά φεύ η 12η Φλεβάρη οδήγησε στο ξεφούσκωμα του μπαλονιού.
Όσο για τους αναρχικούς της Ουκρανίας? Ναι, φυσικά υπήρξαν κι αυτοί:
“Σύμφωνα με μια (μάλλον) ολιγομελή ομάδα αναρχικών που ονομάζεται autonomous workers union of Kiev τα διάφορα είδη φασιστών (πολύ μαζικότερα και στρατιωτικά οργανωμένα) πήραν από νωρίς τον έλεγχο της πλατείας Ανεξαρτησίας στο Κίεβο – για να μην πούμε για μικρότερες πόλεις της δυτικής ουκρανίας. Επιθέσεις φασιστών ενάντια σε προσπάθειες “εγκατάστασης” αναρχικών ή, απλά, αριστερών (ή συνδικαλιστών) στην πλατεία ουσιαστικά την “καθάρισαν” νωρίς νωρίς, παρότι μεμονωμένα άτομα ή μικρές παρέες μπορούσαν να μοιράζουν προκηρύξεις μέσα στο πλήθος· εάν είχαν κάτι να πουν… Επιπλέον της αδυναμίας της, η σύγχρονη “αναρχική σκηνή” (ο ουκρανικός “χώρος”) διατρέχεται από σοβαρές εσωτερικές αντιθέσεις. Ενώ, για παράδειγμα, η awu είχε αποφασίσει να μην “συνεργαστεί” με τους φασίστες σε τίποτα (καταλήψεις κτιρίων, οδομαχίες) άλλες αναρχικές ομάδες, με (τουλάχιστον) ακροδεξιές ιδέες σε κοινωνικά ζητήματα (αντι-ομοφυλόφιλες, κλπ) προτίμησαν να κάνουν τέτοιες ad hoc συμφωνίες.”
Στις 21 προς 22 Φεβρουαρίου, λοιπόν, κι ενώ Γιανούκοβιτς και αντιπολίτευση (δηλαδή τα κόμματα “Γροθιά”, “Πατρίδα” και το νεοναζί κόμμα “Ελευθερία”) είχαν φτάσει πια σε συμφωνία για μεταβατική κυβέρνηση, οι νεοναζί της … “Ελευθερίας” (Svoboda) είχαν πια πάρει τόσο πολλά με την βοήθεια των όπλων (και δυστυχώς των ΗΠΑ που τους στηρίζουν οικονομικά) που αποφάσισαν να πετάξουν στα σκουπίδια το χαρτί της συμφωνίας της ημέρας εκείνης. Τη νύχτα της 21ης Φλεβάρη έγινε το πραξικόπημα. Τα κυβερνητικά κτίρια στην μία πόλη μετά την άλλη έπεφταν στα χέρια των νεοναζί, με πρώτη να πέφτει η πόλη του Λβιβ, ναι, εκεί όπου είχε συμβεί το πογκρόμ το 1941. Ναι, εκεί, όπου πολλές μίλιταντ νεοναζί και γενικά ακροδεξιές ομάδες έχουν την έδρα τους. Στο Λβιβ.
Στο Λβιβ και στο Χάρκοβ (τις δύο σημαντικότερες πόλεις δωσίλογων στην Ουκρανία κατά τη διάρκεια της γερμανικής εισβολής), κατά τη διάρκεια της φασιστικής εξέγερσης αποκαθηλώθηκαν, επίσης, όλα τα αγάλματα του Λένιν και στο Λβιβ και πάλι ο γραμματέας του κομμουνιστικού κόμματος βασανίστηκε από τους διαδηλωτές και εξαναγκάστηκε να φιλήσει χριστιανικό σταυρό εν μέσω διαδήλωσης. Στο Κίεβο η πλατεία Λένιν μετονομάστηκε από την κυβέρνηση των ‘εξεγερμένων’ σε πλατεία ηρώων του κινήματος Μάϊνταν. Είναι δύσκολο, βλέπετε, να ξεφύγει κανείς από την ιστορία και τις χαρακιές που έχει ήδη ανοίξει αυτή μέχρι τα τώρα στο σώμα του πλανήτη.
Λογικό. Οι κομμουνιστές στην Ουκρανία είχαν εγγραφεί στο συλλογικό φαντασιακό σαν υπερασπιστές των Εβραίων. Να τι αναμεταδίδει ο Raul Hilberg στο “The Destruction of the European Jews” (σελ.119) από έγγραφα των γερμανών ναζί κατά τη διάρκεια της Shoah:
“Σχεδόν πουθενά δεν μπορούμε να πείσουμε τον [Ουκρανικό] πληθυσμό να κάνει ενεργητικά βήματα εναντίον των Εβραίων. Αυτό ίσως μπορεί να εξηγηθεί από τον φόβο πολλών ότι ο Κόκκινος Στρατός μπορεί να επιστρέψει. Ξανά και ξανά, το άγχος τους αυτό μας έχει τονιστεί […]. Για να αντιμετωπίσουμε αυτό τον φόβο που φτάνει τα όρια της ψύχωσης και για να καταστρέψουμε τον μύθο των Ουκρανών πως Εβραίοι αποτελούν τους φορείς της πολιτικής εξουσίας, το Einsatzcommando 6, σε διάφορες περιστάσεις, ανάγκασε τους Εβραίους να πορευτούν μέσα από την πόλη, ενώ έβαιναν προς την εκτέλεση τους. Επίσης, φροντίσαμε οι Ουκρανοί ένοπλοι να παρακολουθούν τις εκτελέσεις των Εβραίων.”
Φόβος στα όρια της ψύχωσης! Ωραίες εποχές! Βέβαια, στο παραπάνω απόσπασμα ο αναγνώστης/η αναγνώστρια μπορεί να θαυμάσει και τον τρόπο που οι γερμανοί εκσυγχρόνισαν και παράλληλα απελευθέρωσαν τους Ουκρανούς από κάποια καθυστερημένα στοιχεία του αντισημιτισμού τους. Ένας άλλος τρόπος ήταν η ενθάρρυνση, πριν ακόμα αναλάβουν δράση τα Einsatzgruppen, της εκκίνησης τοπικών αντι-εβραϊκών πογκρόμ από τους ντόπιους Ουκρανούς χριστιανούς, “μια τακτική την οποία ο Χάϊντριχ αποκαλούσε Selbstbereinigung, δηλαδή αυτοκαθορισμό” (Saul Friedlander, “Η ναζιστική γερμανία και οι Εβραίοι”, σελ. 611).
* * *
73 χρόνια μετά, οι απόγονοι των δολοφόνων ξαναγυρνάνε στον τόπο του εγκλήματος, σαν ειρηνικοί διαμεσολαβητές, σαν κήρυκες της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ενθρονίζοντας τους παλιούς συνεργάτες τους στη νέα επαναστατική κυβέρνηση. Ο αυτοκαθορισμός είναι σε καλύτερο στάδιο πια. Η τραγική ειρωνεία? Αυτή τη στιγμή που μιλάμε (κυριολεκτικά όμως!), ο Πούτιν στοχεύοντας με μεγάλα κανόνια και πυραύλους τους Ουκρανούς φασίστες όλων των ειδών και των χρωμάτων, προστατεύει de facto τους Εβραίους της Ουκρανίας, δυστυχώς προσωρινά μόνον, επιβάλλοντας στους φασίστες να αορατοποιήσουν τον αντισημιτισμό τους και να απέχουν από πράξεις που θα επιβεβαιώσουν τις καταγγελίες του ρωσικού υπουργείου εξωτερικών. Κατά τη διάρκεια του …. τρομερού κινήματος της πλατείας Ανεξαρτησίας στο Κίεβο και σε άλλες πόλεις της Ουκρανίας, οι αντισημιτικές επιθέσεις έδιναν και έπαιρναν. Από το τελευταίο Φθινόπωρο μέχρι πριν τις μέρες του πραξικοπήματος τον Φεβρουάριο, έγιναν επιθέσεις σε συναγωγές, έγιναν σωματικές επιθέσεις σε Εβραίους έξω από εβραϊκά κτίρια, γράφτηκαν και ειπώθηκαν τα μύρια όσα απειλητικά εναντίον όσων στήριζαν Γιανούκοβιτς, ο οποίος θεωρείται από τους φασίστες ως ο εκπρόσωπος “της ρωσο-εβραϊκής μαφίας”. Έτσι, είναι μόνον χάρη στα κανόνια του Πούτιν που οι Ουκρανοί νεοναζί δεν έχουν ξεκινήσει την εφαρμογή του δικού τους προγράμματος. Εκμεταλλευόμενοι τις ψηλές τους θέσεις πάντως και το ρευστό της κυβερνητικής σύνθεσης στην χώρα, προχώρησαν τιμητικά μόνον στα παλιά και πάγια αιτήματα τους, όπως π.χ. την απελευθέρωση όλων των νεοναζί κρατουμένων της χώρας. Όταν σταματήσουν τα μάτια της διεθνούς κοινότητας να τους παρακολουθούν, να είμαστε σίγουροι/ες ότι θα έρθει η σειρά της εφαρμογής των υποσχέσεων τους.
Είναι όντως “μπερδεμένη”, λοιπόν, η κατάσταση στην Ουκρανία, όπως συχνά λέγεται; Δυστυχώς ακόμη και η φράση πως “είναι μπερδεμένη η κατάσταση στην Ουκρανία” δεν συμβάλλει στην αποσαφήνιση αλλά μάλλον στο θόλωμα. Είναι μια φράση, εξάλλου, που επαναλαμβάνεται σε όλα τα δυτικά δημοκρατικά μέσα, από το BBC ως το Spiegel και τους New York Times. Συμφέρει να επαναλαμβάνεται. Η Ε.Ε. και οι ΗΠΑ προσπαθούν να κερδίσουν χρόνο στις διαπραγματεύσεις. Ο Πούτιν φαίνεται να γυρεύει το ‘θερμό επεισόδιο’. Αυτό δείχνουν οι εσπευσμένες κινήσεις περί δημοψηφίσματος αυτονόμησης της Κριμαίας την επόμενη εβδομάδα κιόλας.
Κι αν θέλετε να καταλάβετε τα μεγάλα μίση που υποδαυλίζουν την φωτιά που δείχνει να εξαπλώνεται στην περιοχή, δεν πρέπει να ξεχνάτε τα επτά εκατομμύρια νεκρούς Ουκρανούς από την τελευταία επίσκεψη των ναζί στον τόπο αυτό την τρομερή δεκαετία του ’40. Αυτοί οι νεκροί δεν ήταν μόνο αποτέλεσμα ναζιστικής εισβολής αλλά και ενός εσωτερικού εμφυλίου. Μέσα στα πλαίσια αυτού του εμφυλίου υπάρχει και η αφήγηση της μεγάλης ιστορίας του ουκρανικού αντισημιτισμού και βασικά του Ολοκαυτώματος της Ουκρανίας το οποίο στήριξαν ενεργά και επιτέλεσαν οι σημερινοί κυβερνώντες της Ουκρανίας, είτε οι πολιτικοί τους απόγονοι είτε οι ίδιοι ακριβώς φυσικοί αυτουργοί. Οι συνέπειες σήμερα, δεδομένου του μεγέθους της κοινότητας, του σκορπίσματος του φόβου και της επιλογής της μεγάλης πλειοψηφίας των επιζώντων να μεταναστεύσουν μεταπολεμικά μαζικά προς το Ισραήλ είναι οι δικοί μας συναισθηματικοί οδηγοί για την ερμηνεία της σύγκρουσης.
Και τέλος: δεν μιλάμε για ένα ποδοσφαιρικό ματς όπου καλούμαστε να πάρουμε θέση με τον τάδε ή τον δείνα και ούτε η θέση που θα πάρουμε εμείς, θα έχει σχέση με το πως θα καθοριστεί εκεί η πραγματικότητα της Ουκρανίας.
Οι έλληνες κρατικοί λειτουργοί και τα μέινστριμ ΜΜΕ, αποκρύπτουν σχεδόν κάθε πληροφορία σχετική με την εξάπλωση των νεοναζί στην ουκρανική επικράτεια, τις θέσεις εξουσίας τους και τα ανδραγαθήματα τους. Η ίδια η φασιστική εξέγερση που σηματοδοτούσε πραξικόπημα, περιγράφηκε από τα ελληνικά κανάλια σαν άλλη μια λαϊκή εξέγερση ενός ανικανοποίητου λαού εναντίον μιας ανίκανης κυβέρνησης που συν τις άλλοις αρνιόταν να μπει στην μεγάλη ευρωπαϊκή οικογένεια. Η εισβολή των Ρώσων περιγράφεται ως επίθεση στην Ε.Ε., όσο κι αν ο όχλος στην ελλάδα φαίνεται να ταυτίζεται τον Πούτιν λόγω ορθόδοξων συναισθημάτων. Ο σύριζα αποδεικνύει την αξία του για άλλη μια φορά όταν τη στιγμή που δεν έχει στηρίξει έμπρακτα τους εβραίους της ελλάδας από τον αντισημιτισμό, βγαίνει πρώτος-πρώτος να στηρίξει τους παλιούς έλληνες κομμουνιστές που με τον εμφύλιο είχαν καταφύγει στην Ουκρανία και τώρα στοχοποιούνται από Ουκρανούς φασίστες ως μέλη του εκεί Κ.Κ. Και, φυσικά, αυτό δεν είναι καν το πιο τρομερό. Το πιο τρομερό παραμένει ότι η σβάστικα έγινε συνήθεια και το Άουσβιτς λεπτομέρεια, ότι η μία πλευρά της ουκρανικής σύγκρουσης είναι οι ναζί και, όπως ακούμε, “η κατάσταση παραμένει μπερδεμένη”.
Είναι όλα αυτά προμήνυμα για το δικό μας μέλλον; Όχι τουλάχιστον για όσους από εμάς ήμασταν πάντοτε καχύποπτοι με τις “αυθόρμητες” μάζες και τα προβατίσια κινήματα τους και σκυλιασμένοι με τους φασίστες.
Stepanyan TSP, 08/03/2014.